Nederlands Openluchtmuseum te Arnhem

U moet Javascript inschakelen om deze website te bezoeken.

'Wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf'

Met de oorlog in Oekraïne neemt ook de angst voor een (nucleaire) oorlog in Europa toe. Niet voor het eerst: ten tijde van de Koude Oorlog wordt in de jaren zestig serieus rekening gehouden met het uitbreken van een (nucleaire) Derde Wereldoorlog. De Nederlandse overheid besluit daarom tot een voorlichtingscampagne, waarmee de bevolking geïnformeerd wordt over de gevaren van zo’n oorlog en wordt geïnstrueerd hoe in zo’n situatie te handelen. In de bibliotheek van het Nederlands Openluchtmuseum is een aantal van deze voorlichtingspublicaties te vinden.

In 1957 verschijnt de brochure ‘Individuele zelfbescherming’, en in 1961 het boekje 'Bescherm u zelf: handleiding voor individuele-, gezins- en groepsbescherming'. Met informatie over verkeersveiligheid, veiligheid in huis en eerste hulp, maar waarin ook al aandacht wordt besteed aan een eventuele oorlog. Datzelfde jaar krijgt ieder huishouden een voorlichtingspakket: ‘Wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf’. Dit bevat een brochure over signalen voor luchtalarm en fall-out (radioactieve neerslag) en wat te doen bij zo’n alarm. Verder zit er een kaart in met tips voor de eerste hulp en een ‘Toelichting op de wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf’, met informatie over (wat te doen bij) bombardementen, zowel ‘gewone’ als met kernwapens, en radioactieve neerslag.

In deze toelichting is te lezen dat het inrichten van een schuilplaats de beste bescherming tegen bommen biedt: ‘een gang is veiliger dan een huiskamer, een muurkast of een plaats onder de trap is nog beter, en een kelder is natuurlijk het best’. Vervolgens wordt ingegaan op de wijze ‘waarop u zich het best tegen de explosie van een atoombom beschermt, wanneer u er tenminste niet te dichtbij bent’. De hiervoor al genoemde schuilplaatsen in huis worden als het meest veilig aangemerkt. Het kan echter zijn dat niet tijdig genoeg een luchtalarm gegeven kan worden. ‘Maar dan krijgt u – tenzij u natuurlijk vlak bij een explosie bent – nog de waarschuwing van een lichtflits’. Gelukkig heb je dan nog wel enkele seconden de tijd om ‘onder een tafel, in een portiek of een greppel, of achter een boom te duiken’. Dan is er nog de radioactieve neerslag. Die kan wel dagen, weken, zelfs maanden duren, maar ‘gelukkig neemt de straling met de tijd zeer snel af’. Daarom is het advies: denk bij alles wat je doet aan de 3 A’s:

Afstand: houd afstand tot radioactief stof, dus liefst midden in een huis, ver van de buitenmuren.
Afscherming: het raam van de kelder beschermen met zandzakken is aan te raden, maar mocht je geen kelder hebben: met het aanslepen van boeken, de kist met steenkool en bloempotten kun je je ook goed verschansen!
Afwachten: het stralingsrisico wordt beperkt door het verstrijken van de tijd. Het kan natuurlijk zijn ‘dat de muurkast, waar u een toevlucht heeft gezocht, u stijf van leden maakt en u de behoefte gevoelt aan een ‘uitje’, in uw woning wel te verstaan. Stel dat zo lang mogelijk uit’.

Ten slotte volgen er nog tips gegeven over wat mee te nemen in de schuilgelegenheid. Welk eten bijvoorbeeld. Want ‘het zal u wel duidelijk zijn dat het niet mogelijk is, ervoor te zorgen dat u […] even uitgebreid en gevarieerd warm en koud eet als nu’. Maar ook een verbanddoos, kaarsen, een signaalfluit, een bijl en zaag en rookgerei (maar wel in een stofvrij blikje tegen de fall-out) zijn onmisbaar geacht. Het boekje wordt afgesloten met tips voor een eventuele evacuatie.

Het is duidelijk dat de overheid vooral inzet op zelfredzaamheid. De algemene kritiek destijds is dat deze voorlichting het gevaar wel erg bagatelliseert en dat er wel een heel simpele voorstelling van zaken gegeven wordt. Harry Mulisch brengt daarom kort na het verschijnen een persiflage uit op deze toelichting: ‘Wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf, tijdens de jongste dag’, waarin hij de draak steekt met verschillende overlevingstips.

Ronald de Ruiter
Bibliothecaris