U moet Javascript inschakelen om deze website te bezoeken.
U probeert deze website te bezoeken via Internet Explorer.
Deze website ondersteunt Internet Explorer niet.
Vanaf 2019 adviseert Microsoft aan Windowsgebruikers om te stoppen met het gebruik van Internet Explorer als standaard webbrowser.
Overweeg om één van de volgende gratis browsers te downloaden op uw Windowscomputer:
Wij hopen u gauw te mogen verwelkomen op Openluchtmuseum.nl!
Priegelige papieren figuurtjes en tal van schelpen in een klein kastje
Over afbeeldingen van heiligen die richting geven bij het bidden.
Op het eerste oog lijkt dit kleine kastje wat rommelig. Het geheel is 16 centimeter hoog, 20 centimeter breed en 9 centimeter diep. We kijken dus niet naar een plat, ingelijst tafereeltje, maar naar iets wat doet denken aan een diorama. Dit wandkastje of devotiekastje is de moeite waard om lang naar te kijken, zoals mensen vroeger ook zullen hebben gedaan.
Schelpengrotjes
In dit kastje zijn zes kleine grotten gemaakt, versierd met allerhande schelpen, gekleurde glaskralen en veertjes. Elke grot herbergt een uitgeknipte, getekende heilige. Het zijn priegelig kleine figuurtjes, netjes getekend en precies ingekleurd. Linksboven staat Antonius van Padua bij een lessenaar met daarop een bloeiende witte lelie, zijn herkenningsteken. Antonius houdt het kindje Jezus in zijn armen, een verwijzing naar een visioen en ook een ‘attribuut’ van deze heilige.
In het midden zien we Theresia van Ávila, herkenbaar aan de kloosterkleding van de karmelietessen. Ze zit geknield onder het kruis met de gekruisigde Christus en houdt haar armen opzij gespreid, een houding van aanbidding. Rechtsboven zit een onbekende geknielde heilige met een opengeslagen boek. Linksonder zit de kerkvader Hiëronymus van Bethlehem aan een tafel, met een schrijfveer in zijn rechterhand. Hiëronymus leefde in de vierde eeuw als kluizenaar en is herkenbaar aan zijn kleding; een combinatie van zijn naakte bovenlijf en rode mantel. Ook de liggende leeuw links is een bekend attribuut.
Rechtsonder leest Franciscus van Assisi in een boek. Naast Franciscus zit diens trouwe volgeling broeder Leo. Op de grond ligt een bruine wolf. De wolf komt voor in een wonderverhaal over Franciscus en de Italiaanse stad Gubbio. Geheel rechts en achter in de grot ligt een figuur in een lang gewaad. Waarschijnlijk is Maria Magdalena bedoeld. Zij komt in religieuze voorstellingen voor in rijke kleding of, zoals hier, als boetvaardige kluizenares.
Linksonder zijn twee zwanen te zien in een kleine vijver. De betekenis van deze majestueuze vogels is niet duidelijk. Misschien verwijzen ze naar de naam van degene voor wie dit wandkastje bedoeld was?
Klosterfrauenarbeit
Het wandkastje is hoogstwaarschijnlijk gemaakt in de achttiende eeuw. De heiligen maken duidelijk dat dit kastje gemaakt is in een rooms-katholieke omgeving. Veel devotiekastjes zijn afkomstig uit vrouwenkloosters of gemeenschappen van katholieke vrouwen. Ook in Nederland leefden in de zeventiende en achttiende eeuw veel vrouwen als ‘bruid van Christus’ ten dienste van de katholieke kerk. Begijnen en kloppen vulden hun leven met bidden en (hand)werken: ora et labora. Ze kleurden bijvoorbeeld gedrukte devotieprentjes in, maakten borduurwerken of versierden reliekhouders. Zulke devotionalia werden ook wel aangeduid als Klosterfrauenarbeit. De religieuzen verkochten deze katholieke gebruiksvoorwerpen om inkomsten te verdienen. Ook gebruikten zij zelf zulke voorwerpen.
Hulpmiddel voor gebed
Franciscus van Assisi en Antonius van Padua behoorden beiden tot de minderbroeders. Er is dus net wat meer aandacht voor de franciscaanse spiritualiteit dan voor andere katholieke stromingen. Van de zes heiligen leidden drie een sober, boetvaardig leven: Franciscus, Hiëronymus en Maria Magdalena. Dit kan betekenen dat de maker en de gebruiker van dit devotiekastje zelf ook zo wilden leven.
Net als devotieprenten en zogenaamde reliektuintjes is dit wandkastje bedoeld als hulpmiddel om te bidden. Je ging er echt voor zitten. En dan keek je aandachtig naar een van de heiligen. Door een heilige te zien, herdachten mensen de wonderen en deugden van die persoon. Zo’n heilige was dus een voorbeeld voor gelovigen. Bijzonder is dat in dit wandkastje bijna alle heiligen bidden. Ieder op een eigen manier. Ook als gelovige kon je kon kiezen welke vorm bij jou paste.
Inge Schriemer
Conservator Ontwikkeling, Zingeving en Ontspanning