Nieuw Fries Kostuum: streekdracht van de tekentafel
Friese streekdracht was na de Tweede Wereldoorlog als dagelijkse dracht vrijwel uit het straatbeeld verdwenen. Friezen droegen hun dracht toen vrijwel alleen nog als folkloredracht, bij evenementen als ringsteken en volksdansen. Hierbij grepen ze vaak terug op de Friese streekdracht uit het midden van de negentiende eeuw.
In 1950 werd het zogenoemde Nieuw Fries Kostuum geïntroduceerd als poging een nieuwe Friese streekdracht in het leven te roepen. Veel Friezen waren in die periode volop bezig met hun identiteit. Enkele jaren na de introductie van het vrouwenkostuum kwam in 1952 een variant voor mannen. Het Nieuw Fries Kostuum is als ‘alledaagse dracht’ nooit echt doorgedrongen. Het bleef een dracht voor enkelen, gedragen bij speciale gelegenheden.
In 2020 verwierf het Nederlands Openluchtmuseum een Nieuw Fries Kostuum voor de museumcollectie. Modeontwerpster Jo Kars-Stienstra ontwierp dit in 1953 voor Afke Wiersma, de secretaresse van de Fryske Ambachts- en Folkskunst (FAF), een stichting die bemiddelde tussen ambachtslieden en verkopers van ambachtelijke producten. Afke droeg het kostuum bij officiële bijeenkomsten van de FAF en tijdens shows die het Nieuw Fries Kostuum promootten. Na haar huwelijk in 1971 vertrok Afke uit Friesland en liet zij haar kostuum daar achter.
Jo Kars was lid van het Comité Nieuw Fries Costuum en een van de belangrijkste promotors van het Nieuw Fries Kostuum. Jo deed in de jaren 1940 al onderzoek naar Friese streekdracht en verwerkte elementen uit Nederlandse streekdrachten in haar eigen ontwerpen. Op verzoek van het Comité ontwierp zij vier van de tien proefkostuums die op 21 september 1950 in Leeuwarden gepresenteerd werden. In samenwerking met het Fries Landbouwblad gaf het comité door Jo ontworpen borduurpatronen uit. Hiermee kon de draagster haar Nieuw Fries Kostuum verfraaien, maar ook iets van haar persoonlijke achtergrond weergeven. Voor boerinnen bijvoorbeeld klaver en korenaren en voor de stadsbewoner viooltjes. Naast het Nieuw Fries Kostuum ontwierp ze in 1953 ook het Nieuw Drents Kostuum.
De basis van het Nieuw Fries Kostuum zijn een jak en een rok. Het silhouet is gebaseerd op de zogenoemde New Look, in 1947 geïntroduceerd door de Franse modeontwerper Christian Dior. Kenmerkend was de smalle taille en de wijde rok. Sommige onderdelen, zoals de schoot aan het jak, zijn gebaseerd op een oudere Friese dracht. Het kapje werd iets later ontworpen. De vorm is gebaseerd op geborduurde Friese huismutsen van omstreeks 1800. Het kapje was het resultaat van een uitgeschreven prijsvraag.
Afkes kostuum is gemaakt van paarse wol van weverij De Ploeg uit Bergeijk, tijdens de jaren 1950 toonaangevend in interieur- en kledingstoffen van goede kwaliteit. Bij het kostuum is een los modieus avondlijfje. Afke combineerde het lijfje met de rok als ze uitging en niet het complete Nieuw Fries Kostuum wilde dragen. Het kapje is met de hand geborduurd met meerkleurige motieven, die corresponderen met het borduurwerk op het lijfje en de beugeltas. Over het jak kwam een batisten schouderdoek of ‘fichu’ met wit borduurwerk, dat correspondeert met het borduurwerk op de decoratieve schort. Aan een lus op het jak kan de beugeltas worden gehaakt, die in de jaren vijftig is gemaakt van een zilveren beursbeugeltje uit 1839.
Het Nieuw Fries Kostuum is een voorbeeld van een opnieuw uitgevonden traditie. Hierbij wordt geprobeerd dingen die (bijna) verdwenen zijn nieuw leven in te blazen. De introductie van het Nieuw Fries Kostuum stond niet op zichzelf, maar paste in een bredere maatschappelijke ontwikkeling in Nederland en de rest van Europa: een zoektocht naar de eigenheid van de groep. Uiteindelijk werd het Nieuw Fries Kostuum geen succes. De Friese vrouwen wilden zelf bepalen wat ze aantrokken.
Jacco Hooikammer
Conservator Nederlandse streekdrachten