U moet Javascript inschakelen om deze website te bezoeken.
U probeert deze website te bezoeken via Internet Explorer.
Deze website ondersteunt Internet Explorer niet.
Vanaf 2019 adviseert Microsoft aan Windowsgebruikers om te stoppen met het gebruik van Internet Explorer als standaard webbrowser.
Overweeg om één van de volgende gratis browsers te downloaden op uw Windowscomputer:
Wij hopen u gauw te mogen verwelkomen op Openluchtmuseum.nl!
Munthouder van de ‘Gemeente Electrische Tram Arnhem’
In 2021 rijdt de tram 25 jaar in het Nederlands Openluchtmuseum. De tram is een niet weg te denken onderdeel van de museumpresentatie. Niet alleen voor de bezoeker die minder goed ter been is – voor wie de tram in eerste instantie bedoeld was – maar voor alle bezoekers. Al 25 jaar houdt een grote groep vrijwillige medewerkers, ondersteund door een kleine kern van betaalde krachten, de tram in beweging.
Het museumtrambedrijf rijdt met historisch trammaterieel uit Rotterdam, Amsterdam en Den Haag en met een ‘visueel-authentieke’ tram uit Arnhem, ons pronkstuk de GETA76. Geen van deze voertuigen hoort tot de museumcollectie. Ze worden gebruikt, ze krijgen onderhoud waarbij onderdelen zonder problemen vernieuwd moeten kunnen worden, ze moeten naar de normen van nu veilig functioneren en daarvoor moeten aanpassingen kunnen worden gedaan. Dat doet het museum niet als een voorwerp onderdeel van de collectie is.
In de voorwerpencollectie van het museum bewaren we heel weinig voorwerpen die gerelateerd zijn aan een trambedrijf, maar één springt wel in het oog. Het is geschonken door een Arnhemse familie met de informatie dat het voorwerp gebruikt is in de paardentram en in de elektrische tram. Dat is heel aannemelijk want de vader van de schenkster was in 1910 tramkoetsier en werd kort daarna in 1912 wagenbestuurder van de elektrische tram in Arnhem.
We hebben het over een messing ‘munthouder’. Vier aan elkaar gesoldeerde kokertjes van messing waarin je munten kunt opbergen. Elke soort munt had zijn eigen diameter, dus elke soort kreeg zijn eigen kokertje. Onder in het kokertje zit een veer, met daarop een plaatje. Een munt wordt door veer en plaatje naar boven geduwd zodat de trambestuurder of conducteur gemakkelijk munten kan teruggeven bij het wisselen van geld, terwijl de ontvangen munten met licht duwen in de koker kunnen worden opgeborgen. Een dergelijke houder was van groot belang in een tijd waarin mensen met contant (munt-)geld betaalden voor een rit in de tram.
Het is een voorwerp dat mij als kind zeer intrigeerde. Geld, buisjes vol met munten en het leek wel of ze onuitputtelijk waren. Het geld bleef er uit stromen…
In 1913 worden in de Amsterdamse tram dergelijke munthouders gebruikt, met drie kokertjes. Een conducteur, zo vermeldt het tijdschrift De Locomotief; weekblad gewijd aan de belangen van spoor- en tramweg, hoeft nooit in een geldtas of -bak naar wisselgeld te zoeken. De betaling verloopt daardoor snel en dat is in het openbaar vervoer van belang. In 1932 beschrijft een artikel in dat blad dat het geld wisselen in tram of bus vaak ‘moeilijk en tijdroovend’ is. Dat leidt tot nervositeit bij de conducteur en dat leidt weer tot geldverlies of het teruggeven van het onjuiste bedrag. Als kaartverkoop en geld wisselen in de buitenlucht plaats vinden dan krijgt de conducteur bovendien koude vingers wat de kans op fouten nog extra vergroot. Daarom presenteerde De Locomotief de opvolger van de munthouder: het geldwisseltoestel. Nog makkelijker en veiliger. Ook een aantal kokers met munten. Maar met een druk op een knop kwamen de munten uit het toestel en via een gleuf stopte de kaartverkoper ze er weer in. Met deze oplossing, de ‘Galoppwechsler’, bouwde Alfred Krauth uit het Duitse stadje Ebersbach aan de Neckar vanaf 1926 een bloeiend bedrijf op met apparaten voor de kaartverkoop in het openbaar vervoer. Het bedrijf bestaat nog steeds en levert nog steeds geldwisselaars voor het openbaar vervoer volgens hetzelfde principe.
Maar de Arnhemse munthouder lijkt te zijn gemaakt door een Arnhemse koperbewerker die de platen messing eigenhandig om een mal rond maakte, de uiteinden aan boven- en onderzijde aan elkaar maakte zodat er een opening bleef waardoor je kon zien hoeveel munten in de koker zaten en die de kokertjes met z’n vieren aan elkaar soldeerde. Een prachtig, echt Arnhems, voorwerp om het tramjubileum van ons trambedrijf luister bij te zetten!
Leendert van Prooije
Wetenschappelijk medewerker Nederlands Openluchtmuseum