Luciferdoosje en loterijlot
Veel alledaagse voorwerpen verbruik je. Zoals lucifers. Is een doosje leeg, dan functioneert het soms misschien enige tijd als speelgoed, knutselt een kind ermee of worden er kleinigheden in bewaard. Meestal is de laatste bestemming de afvalbak. Dit luciferdoosje niet. Geen van de lucifers is aangestreken; het complete doosje is bewaard, misschien wel gekoesterd.
Het luciferdoosje herinnert aan de Tweede Wereldoorlog. In de loop van september 1944 werden vanuit het zuiden plaatsen in Limburg bevrijd. De geallieerden wilden de grote rivieren oversteken en dan naar Duitsland doorstoten. Daarvoor moesten ze de strategisch gelegen brug over de Nederrijn bij Arnhem innemen. Op 17 september begon de Slag om Arnhem. Na beschietingen in de nacht van 19 op 20 september brandde de Grote Kerk grotendeels uit. Kort na 23 september werden inwoners van Arnhem gesommeerd te evacueren naar het noorden. 90.000 Arnhemmers vertrokken en zouden maandenlang elders in Nederland opgevangen worden.
De Operatie Market Garden verliep niet zoals gewenst: op 25 september 1944 werd de strijd beslist met een Duitse overwinning. Vervolgens bliezen geallieerden de Rijnbrug op. Door die gebeurtenis zou ook de gehavende toren van de Grote Kerk boven op het kerkschip terechtgekomen zijn.
Tijdens de Slag om Arnhem werd veel verwoest en in de maanden erna waren er meer vernielingen en plunderingen. Slechts 1% van de woningen zou nog bewoonbaar zijn. Na de bevrijding op 5 mei 1945 werd in heel Nederland begonnen met grootse wederopbouwprojecten. Zo ook in Arnhem.
Ook Arnhemmer Hendrik (Henny) Johannes Giesselbach (1923-2004) groeide op met de Eusebiuskerk als een van de iconen van de stad. Hij en Maria (Mies) Johanna van Hoeflaken (1924-2013) verloofden zich in oktober 1945. Toen ze wilden trouwen, lag de Eusebiuskerk nog in puin. Daarom huwden Henny en Mies in 1948 in de Paasbergkerk.
In 1952 startte de Stichting Herstel Grote Kerk acties om geld in te zamelen voor herstel van de vierhonderdjarige Eusebius- of Grote Kerk. Enkele miljoenen guldens waren hiervoor nodig. Hoe bracht men zoveel geld bijeen in een tijd van schaarste? De Stichting riep via talloze krantenadvertenties op om geld in te zamelen. Ook kwam er een loterij. Iedere deelnemer aan deze loterij ontving een lot in de vorm van een luciferdoos, met op de wikkel een unieke cijfercode. Er zouden maximaal 1.000.000 loten verkocht worden, voor een dubbeltje per stuk. Op de voorzijde van de lucifersdoos is symbolisch de verwoeste kerktoren wit gelaten.
Deze luciferdoos was de loterijbrief van Henny en Mies. Hoopten ze op een van de begeerlijke prijzen, afgebeeld op de achterzijde van de lucifersdoos? Wensten ze zich een televisietoestel, toen nog een noviteit? Of droomden zij van een buitenlandse reis, toen slechts weggelegd voor een enkeling?
Op 16 september 1952 was er via diverse acties 60.000 gulden bij elkaar gebracht. In juni 1958 werd een deel van de kerk weer in gebruik genomen door de Nederlands-hervormde gemeente. Hoewel Henny en Mies geen hoofdprijs in de wacht sleepten en het doosje toch ook praktisch gebruikt had kunnen worden, werd de lucifersdoos decennialang zorgvuldig bewaard. Het echtpaar was actief lid van de Nederlandse Hervormde Kerk in Arnhem. Gewoonlijk bezochten zij met hun zoon de lokale kerk. Op hoogtijdagen gingen ze naar de Grote Kerk, die hersteld was mede dankzij het steentje dat zij en vele anderen hadden bijgedragen.
Inge Schriemer
Conservator Ontwikkeling, Zingeving en Ontspanning