U moet Javascript inschakelen om deze website te bezoeken.
U probeert deze website te bezoeken via Internet Explorer.
Deze website ondersteunt Internet Explorer niet.
Vanaf 2019 adviseert Microsoft aan Windowsgebruikers om te stoppen met het gebruik van Internet Explorer als standaard webbrowser.
Overweeg om één van de volgende gratis browsers te downloaden op uw Windowscomputer:
Wij hopen u gauw te mogen verwelkomen op Openluchtmuseum.nl!
Het kwartetspel: leuk én leerzaam!
In het jaar 2020 kochten Nederlanders meer bord- en kaartspellen. Dit kwam vooral doordat Nederlanders tijdens de coronacrisis veel tijd thuis doorbrachten. Gezelschapsspellen zijn echter al eeuwen in Nederlandse huiskamers te vinden. Zo kent iedereen wel gezelschapsspellen als ganzenbord, sjoelen of pim-pam-pet. Kaartspellen zoals pokeren, klaverjassen of pesten worden ook al generaties lang graag gespeeld. Net als het kwartetspel.
Kwartetten is zowel ontspannend als leerzaam: de onderwerpen zijn bedoeld om kinderen spelenderwijs iets te leren, vaak over de wereld om hen heen. Wie aan het eind de meeste kwartetten heeft (vier kaarten in dezelfde categorie) wint het spel. In de collectie van het Nederlands Openluchtmuseum zijn kwartetspellen met diverse thema’s te vinden. Denk bijvoorbeeld aan kwartetspellen met onderwerpen als diersoorten, bloemen, bekende historische figuren of bijbelverhalen.
Dit bijbelse kwartetspel is uitgegeven door de Nederlandsche Zondagsschool Vereeniging. Binnen een kerkelijke gemeente worden op zondagsscholen kinderen van basisschoolleeftijd onderwezen in het christelijk geloof. Dit spel is dan ook bedoeld om kinderen spelenderwijs meer te leren over bijbelverhalen.
Een ander voorbeeld van een bijbels kwartetspel is dit onderstaande spel uit de eerste helft van de twintigste eeuw. Het is helemaal zelfgemaakt, met handgeschreven kaarten. Op de kaarten van dit unieke kwartetspel staan niet de woorden die geraden moeten worden, maar alleen omschrijvingen van deze woorden.
De maakster van dit kwartetspel bedacht dat spelers eerst zelf het woord (een bijbels figuur) moesten raden om dit vervolgens aan een medespeler te kunnen vragen. Spelenderwijs leerden kinderen zo bijbelse verhalen, gebeurtenissen en de belangrijkste personages kennen. Zo getuigen bijbelse kwartetspellen van de manier waarop protestants Nederland de jeugd onderwees in het christelijk geloof.
Het ontstaan van kwartetten
Kaartspellen werden echter lange tijd niet gezien als geschikt voor kinderen. In 2019 bracht Museum Nairac in Barneveld, in samenwerking met kwartetexpert Henk van der Lee, een boekje uit over de geschiedenis van kwartetspellen in Nederland. Van der Lee beschrijft in Kwartet! dat er pas in de tweede helft van de negentiende eeuw kaartspellen speciaal voor kinderen kwamen.
In Duitsland kwamen vanaf 1870 veel kinderkwartetspellen op de markt. In deze eerste kwartetten waren belangrijke personen en historische feiten beschreven. Kennelijk wensten de makers kinderen iets bij te brengen over de gezamenlijke geschiedenis van het land. Duitsland was namelijk in dat jaar verenigd. Duitse spellenmakers waren in die tijd ook in Nederland actief, waardoor de populariteit van het kwartetspel ook hier groeide.
In de collectie van het Openluchtmuseum is een Nederlands ‘quartet-spel’ uit de jaren 1870 te vinden. Hierop is te zien dat in het begin alleen tekst op de kaartjes stond. Al vanaf ongeveer 1880 introduceerden uitgevers kwartetspellen met afbeeldingen om ze aantrekkelijker te maken voor kinderen.
Naast kwartetspellen met een educatieve functie werden in de twintigste eeuw ook veel kwartetten voor meer commerciële doeleinden gemaakt. Zo brachten verenigingen en stichtingen kwartetspellen op de markt om geld in te zamelen voor goede doelen of om bekendheid te geven aan hun activiteiten. Het Nederlandse bedrijf Verkade, dat van oorsprong beschuit, chocolade en koek produceerde, bracht rond 1935 ten minste vijftien kwartetspellen uit om zijn naamsbekendheid te vergroten. Dat waren geen kwartetten over koeksoorten, maar over planten en dieren.
Door de komst van elektronische spellen daalde in de jaren 1990 de populariteit van het kwartetspel. Wellicht worden juist in 2020 en 2021 kwartetspellen weer uit de kast gehaald om nostalgische momenten te (her)beleven?
Roos Otten
Cultuurhistorica