U moet Javascript inschakelen om deze website te bezoeken.
U probeert deze website te bezoeken via Internet Explorer.
Deze website ondersteunt Internet Explorer niet.
Vanaf 2019 adviseert Microsoft aan Windowsgebruikers om te stoppen met het gebruik van Internet Explorer als standaard webbrowser.
Overweeg om één van de volgende gratis browsers te downloaden op uw Windowscomputer:
Wij hopen u gauw te mogen verwelkomen op Openluchtmuseum.nl!
‘Die meissies van u, hebben die geholpen bij de inmaak?’ Over bijgeloof en menstruatie
‘In de winter aten we bonen uit het zout. Mijn moeder kocht kilo’s sperziebonen bij een naburige tuinder, om in te maken. Alle kinderen hielpen mee. De boontjes in een Keulse pot in zout water. Maar in een bepaald jaar was de inmaak niet goed. De bonen waren oneetbaar. Mijn moeder vroeg de tuinder of hij enig idee had hoe dat kon. “Ja’, zei de oude tuinder, “die meissies van u, hebben die geholpen bij de inmaak toen ze …je weet wel…waren?” Mijn moeder wees zulke onzin resoluut van de hand. Achteraf bleek dat hij had geëxperimenteerd met landbouwgif.’
Arendina (1944) is nog steeds verontwaardigd over het voorval. Toch geloofden mensen eeuwenlang dat menstruatiebloed giftig was. Hoe kwam dat en wat betekende dat voor mensen?
‘Spiegels worden dof’
In de eerste eeuw na Christus beweerde Plinius de Oudere in een encyclopedisch werk over de natuur en mensen dat men ‘niet snel iets vindt met een onheilspellender effect dan het menstruatievocht van vrouwen’. Most verzuurt, gewassen worden onvruchtbaar, tuinplanten verdorren, glanzende spiegels worden dof, bijenkorven ontvolken, brons en ijzer roesten op slag. De opsomming aan narigheid ging nog veel verder. Plinius dichtte menstruatiebloed ook geneeskracht toe. Zo zou seks tijdens menstruatie epilepsie [bij mannen] genezen en zou aanraking door een menstruerende vrouw koorts verlichten.
Volgens medisch-historicus Ruben Verwaal veranderde rond 1700 de medische opinie. De Vlaamse medicus Jean Palfyn schreef dat menstruatiebloed ‘helemaal geen kwaadaardig bloed [is], zoals veel mensen denken’. Het volksgeloof in de kracht van menstruatiebloed bleek hardnekkig. Er is geen wetenschappelijk bewijs voor. Menstruatiebloed is niet krachtig, noch giftig. Toch beïnvloedt dit bijgeloof het dagelijks leven nog tot nu.
‘Niet koken’
Veel mensen in Europa geloofden dat bepaalde etenswaren, zoals vlees of melk, zouden bederven als een menstruerende persoon dichtbij kwam. En brooddeeg zou niet rijzen. Wanneer je menstrueerde, bereidde je bepaalde voedingsmiddelen liever niet en betrad je zeker geen werkplaats van een bakkerij of slagerij.
Het Nederlands Openluchtmuseum bewaart een negentiende-eeuwse kinderprent met de tekst: ‘Daar was eens een vrouw / Die koeken bakken zou / En het meel dat wou niet rijzen…’ Voor jong publiek waren afbeelding en vers vooral grappig. Maar wie inmiddels ‘de regels’ had en in het huishouden meewerkte, dacht waarschijnlijk ogenblikkelijk aan waarschuwingen over de schadelijke kracht van menstruatiebloed.
‘Daar kon je erg ziek van worden’
Arendina’s grootmoeder waarschuwde ‘mijn moeder (1901) dat ze zich van onderen niet mocht wassen als ze ongesteld was, want daar kon je erg ziek van worden’. Ook dit idee was wijdverbreid. En Lisette’s (1955) moeder zei ‘dat ik niet mocht douchen als ik ongesteld was, omdat je dan langer ongesteld bent.’
Taboe
Ook nu zijn er culturele regels die te maken hebben met menstruatie. Een moslima (2001) benoemde: ‘Binnen mijn geloof mag je dan niet bidden of vasten en ook niet koken.’ Ook in de Afro-Surinaamse cultuur is eten klaarmaken ongewenst. Zo vertelde Krofaya (1954): ‘Tijdens de menstruatie mocht je absoluut niet koken of in de keuken komen.’ En een vrouw (2005) vertelde: ‘Ik mag dan niet koken en niet afwassen.’
Verwaal schrijft dat het volksgeloof gebaseerd was op vooroordelen en seksisme. Pas begin twintigste eeuw beschreven gynaecologen de werking van de baarmoeder en hormonen correct. Het is niet verwonderlijk dat het volksgeloof nog lang in stand bleef. Bovendien is bloed in het algemeen verbonden met gevaar. Bloed impliceert immers vaak verwondingen, ziekte, zelfs dood. Met al het voorgaande in gedachten wordt voorstelbaar hoe er onterecht zoveel bijgeloof, zelfs taboe, ontstond rondom menstruatie.
Inge Schriemer
Conservator Ontwikkeling, Zingeving en Ontspanning
Leestips:
Ruben Verwaal, Bloed, zweet en tranen. Een geschiedenis van de vloeibare mens, Amsterdam 2023.
Rose George, Bloed. Een biografie, Amsterdam 2018.