Nederlands Openluchtmuseum te Arnhem

U moet Javascript inschakelen om deze website te bezoeken.

‘Om het nog in de scheede aanwezige zaad weg te spoelen’: de geschiedenis van vaginale douches

In Nederland is er veel keuze als het aankomt op voorbehoedsmiddelen. In bijna elke supermarkt ligt een kleurrijk assortiment condooms en de anticonceptiepil is makkelijk verkrijgbaar. Dit was vroeger wel anders. Voor de jaren zestig had men maar een paar opties om zwangerschap te voorkomen. Voorbeelden hiervan zijn vaginale douches, waarvan het Nederlands Openluchtmuseum een aantal exemplaren in de collectie heeft.

Vaginale douches waren vroeger beter bekend onder namen als irrigator, vrouwendouche, damesspuit of gummispuit. Ze werden in Nederland gebruikt tussen ongeveer 1850 en 1950. In deze tijd gingen mensen steeds meer inzien dat hygiëne belangrijk was voor hun gezondheid. Vaginale douches werden dan ook vaak aangeprezen als apparaten ter bevordering van de 'intieme hygiëne' van de vrouw. Bijna elke vrouw kon een vaginale douche gebruiken omdat het apparaat goedkoop en makkelijk verkrijgbaar was. Ze gebruikten het om hun vagina en baarmoeder mee schoon te spoelen.

Daarnaast hadden vaginale douches in deze tijd ook een andere functie: de apparaten werden veel gebruikt als voorbehoedsmiddel, hoewel ze zeer onbetrouwbaar waren. Deze douches verschenen al in het oudste ´middelenboekje´ uit 1885, een brochure van de Nieuw-Malthusiaanse Bond. Deze Bond, die werd opgericht in 1881, bepleitte het gebruik van anticonceptiemiddelen in Nederland. Zijn doel was om zo armoede te bestrijden. Vooral arbeidersgezinnen moesten leren hoe ze hun gezin klein konden houden door anticonceptiemiddelen te gebruiken. De Bond adviseerde in het boekje om vaginale spoelingen na ‘de bijslaap’ te gebruiken om ‘het nog in de scheede aanwezige zaad weg te spoelen’. Vaginale douches werden in verschillende uitvoeringen verkocht door handelaren in medische artikelen. De dubbele functie van de douche moet de verkoop makkelijker hebben gemaakt toen de Zedelijkheidswet van 1911 inging. Deze wet verbood onder andere het openbaar vertoon en verkoop van voorbehoedsmiddelen.

Maar hoe gebruikten vrouwen vaginale douches eigenlijk? De apparaten werkten als een spuit die lauw water in de vagina en baarmoeder bracht. Twee vaginale douches, ofwel irrigators, van Dr. Eguisier bevinden zich in de collectie van het Nederlands Openluchtmuseum. Vrouwen vulden dit apparaat met lauw water via een klepje bovenop. Met de draaiknop bedienden ze een veer binnenin. Hierdoor kwam het water onder druk te staan. Door het kraantje aan de voorkant open te draaien, spoot het water naar buiten via de slang en het mondstuk. Vrouwen moesten in een ongemakkelijke positie boven een bidet of kom zitten om te spoelen. Verder mengden ze het lauwe water soms met zeepsop of aluin, omdat men dacht dat dit extra hygiënisch of zaaddodend was.

Na de jaren vijftig gebruikten vrouwen vaginale douches steeds minder. Medische deskundigen twijfelden steeds vaker aan de hygiënische werking van het apparaat en waarschuwden zelfs dat het gebruik ervan schadelijk kon zijn voor de gezondheid. Ondertussen kwamen er andere, betrouwbaardere voorbehoedsmiddelen op de markt die massaal werden gemaakt en verkocht. Hoewel vaginale douches in andere uitvoeringen nog steeds te koop zijn, worden ze nu vooral gebruikt voor de behandeling van medische aandoeningen zoals schimmelinfecties, of na een bevalling.

In een tijd met weinig kennis over voorbehoedsmiddelen gebruikten vrouwen de vaginale douche om controle te krijgen over hun lichaam en zwangerschap. Een onbetrouwbaar apparaat was toen beter dan niets. Vaginale douches zijn nog steeds te vinden in veel musea. Een van de exemplaren van het Nederlands Openluchtmuseum is te zien in de Canontentoonstelling. Neem vooral eens een kijkje, want dit vergeten apparaat speelde vroeger een grote rol in het dagelijks leven van de Nederlandse vrouw.

Marije Huging
Student publieksgeschiedenis